دنیای مطالب

قيام امام حسين(ع) داراي ابعاد مختلفي است كه در اين ميان زمينه ها و دلايل شكل گيري اين نهضت عظيم از اهميت ويژه اي برخوردار است.تبيين علت هاي قيام عاشورا همواره الهام بخش مسلمانان و به ويژه شيعيان در اعصار متمادي بوده است.

براي بررسي دلايل قيام حضرت سيدالشهدا(ع) بايستي ويژگي هاي دوره امامت آن حضرت مورد توجه قرار گيرد،آنچه مسلم است دوران امامت حسين بن علي(ع) را مي توان به دو بخش دوره حاكميت معاويه و حكومت يزيد تقسيم كرد.

"در حقيقت در زمان امام حسين(ع)انحراف از اصول و موازين اسلام كه پس از رحلت رسول خدا(ص) آغاز و در زمان عثمان خليفه سوم گسترش يافته بود به اوج خود رسيد.در اين دوره معاويه كه سالها به عنوان استاندار در منطقه شام حكومت كرده و موقعيت خود را كاملا تثبيت نموده بود،به نام خليفه مسلمين سرنوشت و مقدرات كشور اسلامي را در دست گرفته و حزب اموي را بر امت اسلام مسلط ساخته بود."

برای مشاهده به ادامه مطلب برید.

حجت بن حسن (۱۵ شعبان ۲۵۵ ه.ق. در سامرا) امام دوازدهم شیعیان دوازده‌امامی و امام زمان و مهدی موعود است. او فرزند حسن بن علی عسکری (امام یازدهم شیعیان) و نرجس خاتون است، به اعتقاد شیعیان وی در ۵ سالگی غایب شدو به امامت رسید. او دو غیبت دارد: غیبت صغری (حدود ۷۰ سال) و غیبت کبری (که هنوز ادامه دارد). وجود روایات پیرامون ظهور و خروج قائم آل محمد و انتظار شیعیان در طول سالیان دراز، موجب انشعابات متعدد در شیعه و حساسیت و یا نگرانی زمام‌داران وقت را فراهم می‌آورده‌است. هم‌چنین روایت دیگری که مشخصاً حجت بن حسن را امام دوازدهم یا «نهمین فرزند از نسل حسین بن علی» معرفی می‌کند، موجب حساسیت یا نگرانی خلفای عباسی مخصوصاً بعد از امام هادی، علی بن محمد شده بود. به‌همین دلیل شیعیان نزدیک به «ناحیه مقدسه»برای حفظ خود و امامان خود رازداری و تقیه می‌کردند. تولد دیدگاه شیعه بنابر اکثر روایات شیعه، حجت بن حسن در ۱۵ شعبان سال ۲۵۵ هجری در سپیده‌دم روز جمعه در شهر سامرا واقع در عراق امروزی، دیده به جهان گشود. شیعیان زادروز او را که «نیمهٔ شعبان» خوانده می‌شود، جشن می‌گیرند. اختلاف در زادروز وی بین سال‌های ۲۵۴ یا ۲۵۵ یا ۲۵۶یا ۲۵۷ یا ۲۵۸ هجری قمری در ۸ شعبان، ۲۳ رمضان یا ۱۹ ربیع‌الاول است. بعضی این اختلافات ازجمله در تاریخ تولد را بدلیل وجود حالت تقیه درآن سالها می‌دانند که اطلاعات تفصیلی مربوط به وی، تاریخ تولد و حتی نام او تا سالها از عامه مردم مخفی نگه داشته می‌شد. در آن زمان، جعفر بن علی، برادر حسن بن علی عسکری، اعلام کرد که برادرش هیچ‌گاه فرزندی نداشته‌است و وی جانشین برادر است؛ ولی به اعتقاد شیعیان، جعفر بن علی ویژگی‌های امامت را نداشت و هنگام نماز گزاردن بر بدن امام، فرزندش حجت بن الحسن بر او نماز گزارد و شک را از شیعیان برداشت. وی بعدها در میان شیعیان به «جعفر کذّاب» شهرت یافت. دیدگاه اهل سنت اهل سنت نیز به مهدویت باور دارند؛ اما به‌باور آنان شخصی که پیامبر اسلام از قیام او (پس از غیبت) خبر داده، هنوز زاده نشده‌است. با این حال شمار بسیاری از تاریخ‌نگاران و محدثان اهل سنت، تولد حجت بن حسن را در کتاب‌های خود ذکر کرده‌اند. برای نمونه علی بن حسین مسعودی مورخ بنام اهل سنت می‌نویسد: «در سال ۲۶۰، ابومحمد حسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب در زمان خلافت معتمد عباسی درگذشت. او هنگام مرگ، ۲۹ سال داشت و پدر مهدی منتظر است.» و شیخ سلیمان قندوزی می‌نویسد: «خبر معلوم و مسلّم نزد موثّقان این‌است که ولادت قائم، در شب نیمه شعبان سال ۲۵۵ هجری در شهر سامرا روی داده‌است.» نام از محمد پیامبر اسلام، حدیثی با این مضمون نقل شده‌است: «مهدی از نسل من است. نام او نام من و کنیه‌اش هم کنیه من است.» برخی از شیعیان از بردن نام اصلی وی، «م‌ح‌م‌د»، ابا می‌کنند چرا که امامان شیعه ذکر نام اصلی او را نهی کرده‌اند. کنیه او «ابوالقاسم» است. لقب‌ها القاب او حجّت، قائم، قائم آل محمد، خلف صالح، صاحب‌الزّمان، بقیةالله، ولی عصر، منتظَر، خاتم و... است که مشهورترین آن‌ها «مهدی» است. مهدی مهدی در لغت به معنای «هدایت شده» است و در اصطلاح مسلمانان کسی است که پیامبر اسلام وعده داده در آخرالزمان ظهور می‌کند و دین را دوباره احیا می‌کند. حجت از آنجایی که شیعیان او را حجت خدا در بین مردم می‌دانند، لقب حجت برای وی برگزیده شده‌است. منتظر منتظر به فتح «ظ» به معنای کسی است که انتظارش را می‌کشند. ابن خلکان می‌نویسد: «لقب معروف او حجّت است. شیعه همو را منتظر و قائم مهدی می‌داند.» محدث نوری ۱۸۲ لقب او را از متون اسلامی گرد آورده که هر کدام بر فضیلتی از فضایل او دلالت دارد. یوسف زهرا استفاده از لقب یوسف زهرا اغلب در مدیحه سرائی و اشعار شاعران اهل بیت به صورت کنائی برای اشاره به امام غایبشان به کار می‌رود. از طرفی زهرا جد اعظم امامان شیعیان است و از طرف دیگر بنا به روایات سامی (شامل روایات اسلامی) یوسف فرزند یعقوب مدتها از نزد پدر دور/غایب بود. مثال: ای یوسف گمگشته زهرا بکجائی ای قائم بر حقّ مه یکتا بکجائی والدین پدر وی حسن بن علی عسکری بود. وی به‌دلیل حساسیت خلفای عباسی در میان پادگان نظامی تحت محافظت شدید بود، به‌همین دلیل شیعیان او را با لقب «عسکری» (لشگری) می‌شناسند. مادر وی نرجس است که در میان شیعیان به «نرجس خاتون» مشهور است. بنابر برخی روایات وی و به اعتقاد شیعیان حتی تا زمان نزدیک به وضع حمل، هیچ‌گونه نشان ظاهری از حالات بارداری نداشته‌است. دوران امامت از دیدگاه شیعیان دوران امامت وی به سه دوره غیبت صغری، غیبت کبری و ظهور تقسیم می‌شود. شناخت امام زمان معرفت و شناخت امام زمان در نظر شیعیان یکی از ملزومات هست به گونه‌ای که در احادیث آمده‌است، کسی که بمیرد در حالی که امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلی مرده‌است. غیبت «غیبت» به معنای ناپیدا بودن در مقابل «ظهور» است ولی «ناپدید بودن» در مقابل «حضور» نیست. بنابر اعتقاد شیعیان غیبت دوره‌ای است که امام مهدی در میان مردم ظهور ندارد و به دو دوره غیبت صغری (کوچک‌تر) و غیبت کبری (بزرگ‌تر) تقسیم می‌شود و با ظهور امام مهدی به پایان می‌رسد. هانری کربن در توضیح معنای امام غایب می‌گوید:«صاحب الزمان عنوان ویژه امام غایب است. کسی که برای حواس ظاهری ناپیدا، ولی حاضر در قلب مومنان است.»

علی بن ابی‌طالب (۱۳ رجب ۲۴ پیش از هجرت – ۲۱ رمضان ۴۰ هجری قمری) امام اول شیعیان و چهارمین خلیفه مسلمین است. وی پسرعمو، داماد و از نزدیک‌ترین صحابی محمد (پیامبر اسلام) و از اهل بیت وی و همسر فاطمه زهرا بود. پدر او ابوطالب فرزند عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف و مادرش هم فاطمه دختر اسد بن هاشم بود بنا بر این علی از هر دو طرف هاشمی نسب است. بنابر روایات محمد او را به برادری خود برگزید و با او پیمان برادری بست. بگفته شیعیان محمد هنگام بازگشت از آخرین حج خود در غدیر خم، او را به جانشینی خود تعیین نمود که اولین منبع تاریخی که به این واقعه اشاره می‌کند یعقوبی تاریخنگار شیعه نیمه دوم قرن سوم هجری است. پس از درگذشت پیامبر در ماجرای انتخاب جانشین پیامبر روز وفات پیامبر اسلام، جمعی از انصار در سقیفه بنی‌ساعده گرد آمدند. سرانجام اهل سقیفه تصمیم بر خلافت ابوبکر گرفتند. علی بن ابیطالب در ابتدا از بیعت با ابوبکر سرباز زد ولی سرانجام پس از شش ماه با ابوبکر بیعت نمود. علی در دوران خلافت سه خلیفه اول جز در انتخاب خلیفه سوم فعالیت سیاسی نداشت و در جنگ‌ها شرکت نمی‌کرد و تنها گاهی در امور دینی، قضایی و سیاسی به خلفا مشورت می‌داد. او پس از کشته شدن عثمان به عنوان چهارمین خلیفه مسلمانان انتخاب شد. دوران خلافت او مصادف با جنگهای داخلی بین مسلمانان و شورش ایرانیان بود. او سرانجام در مسجد کوفه به ضرب شمشیر یکی از خوارج کشته شد. منابع برای تاریخ‌نگاری زندگی علی درباره زندگانی علی، گزارش‌های فراوانی در متون تاریخی آمده‌است چنانچه پس از محمد، منابع اسلامی بیشترین حجم مطلب را به زندگی‌ او اختصاص داده‌اند.از این جهت که شخصیت علی‌ برای مسلمانان (اعم از شیعه و سنی) دارای اهمیت مذهبی، سیاسی‌، فقهی و روحانی‌ می‌باشد، زندگی‌ او به طرق مختلف تحلیل و تفسیر شده، و اسناد تاریخی موجود نیز تحت تاثیر ملاحظات فرقه‌ای قرار گرفته‌اند. بسیاری از منابع اولیه اسلامی تا حدی نسبت به علی رنگ تعصب -در برخی موارد مثبت و در برخی موارد منفی- گرفته‌اند. بخشی‌ از منابع برای تاریخ‌نگاری زندگی علی مشابه منابع برای تاریخ‌نگاری زندگی محمد مانند قرآن، ابن هشام، واقدی و طبری می‌باشد. نام‌ها و عناوین نام‌ها و عناوین مختلفی در سنت اسلامی به علی نسبت داده شده‌است که برخی از منعکس کننده ویژگی‌های شخصی او و برخی مشتق شده از قسمت‌های خاصی از زندگی او است. عناوین عبارتند از ابوالحسن، ابوتراب ، مرتضی، اسدالله («شیر خدا») ، حیدر («شیر»)، و به طور خاص در میان شیعه - امیرالمومنین و مولی المتقین. تولد و دودمان او در روز جمعه سیزدهم رجب سال سی‌ام عام‌الفیل مطابق با ۵۹۹ میلادی (ده سال قبل از بعثت محمد) در مکه و بنابر روایات در مسجدالحرام و درون کعبه به‌دنیا آمد. امینی در کتاب الغدیر روایات اسلامی را نقل می‌کند که مادر او فاطمه بنت اسد هنگامی که به علی حامله بود، به طواف خانه خدا اّمد و در آن حال دچار درد زایمان شد. او از پروردگار کعبه یاری خواست. ناگهان دیوار کعبه شکافت و وی به درون خانه خدا داخل شد و در اّن جا «علی بن ابی طالب» را به دنیا آورد. در مکه کودکی زمانی که علی ۶ ساله بود، پدر او ابوطالب، رئیس قبیله بنی‌هاشم، دچار مشکل مالی گردید. محمد که خود در کودکی تحت سرپرستی ابوطالب قرار گرفته بود و در این زمان سنش از ۳۰ سال گذشته بود، برای سبک کردن بار عایلهٔ وی به او پیشنهاد کرد که سرپرستی علی را او بر عهده بگیرد. ابوطالب پذیرفت و علی از کودکی در خانه محمد و تحت نظر او قرار گرفت. اسلام‌آوردن حدیثی که پس از شجاعت و جنگ‌آوری علی در جنگ احد به محمد نسبت داده می‌شود، با این مضمون: «هیچ جوانمردی هم‌چون علی و هیچ شمشیری هم‌چون ذوالفقار نیست.» علی یا دومین فرد ایمان آورده به محمد بعد از خدیجه یا سومین فرد بعد از خدیجه و ابوبکر است که این موضوع مورد اختلاف شیعه و اهل سنت می‌باشد. در هر صورت در آن زمان او حداکثر ده یا یازده سال داشته‌است. شبی که محمد از مکه به مدینه هجرت کرد، علی جان خود را به‌خطر انداخت و در بستر محمد خوابید و هم‌چنین مسئولیت پس دادن اموال و امانت‌های نزد محمد به صاحب‌هایشان در مکه را به‌دوش کشید. علی یک از کاتبان قرآن بود. او برای رهبری چندین مأموریت مهم انتخاب شد. پس از هجرت، محمد هنگامی که میان مهاجرین و انصار پیوند برادری می‌بست، علی را به‌عنوان برادر خودش برگزید. علی تقریبا در تمام لشکرکشی‌های دوران محمد شرکت داشت. او معمولا علم دار سپاه محمد بود و تنها در دو لشکرکشی (فدک در سال ششم هجری و لشکر کشی یمن بسال ده هجرت) فرمانده سپاه اسلام بود.از شجاعت و دلاوری علی در جنگ‌ها افسانه وار سخن گفته شده‌است. مانند آنکه در غزوه بدر علی به‌تنهایی بیش از یک سوم افراد دشمن را کشت. در غزوه احد و حنین از محمد دفاع کرد و در غزوه خیبر از خود رشادت‌ها نشان داد. علی نویسنده متن صلح حدیبیه بود. در هنگامی که ابوبکر حج را رهبری می‌کرد، محمد سورهٔ «برائت از مشرکان (توبه)» را به وسیلهٔ علی به مکیان ابلاغ کرد. در فتح مکه او کسی بود که برای شکستن بت‌های درون کعبه و دیگر بت‌هایی که توسط قبیله‌های اوس و خزرج و طیء پرستیده می‌شد، انتخاب شد. در یکی از نبردهای تن‌به‌تن وی، نبرد با عمرو بن عبدود یکی از پهلوانان بزرگ اعراب در جنگ احزاب بود که با حیلتی بر او پیروز شد. غدیر خم هنگامی که محمد از آخرین حج خود در سال ۶۳۲ میلادی باز می‌گشت. خطابه‌ای در مورد علی ایراد نمود که توسط شیعه و سنی بسیار متفاوت تفسیر شده‌است. مطابق با روایت هر دو گروه محمد گفت که علی وارثش و برادرش و کسی است که هر کس پیامبر را به عنوان مولایش (رهبر یا دوست قابل اعتماد) بپذیرد( کلمه مولا مرتبط است با ولایت(با کسر واو) یا وَلایت(با فتح واو) که حکومت، شروع مبادرت، غلبه معنوی و قدرت معنی میدهد). شیعیان این بیان را به معنی تعیین علی به جانشینی پیامبر و اولین امام می‌دانند. اهل سنت در مقابل تنها اظهار نزدیکی پیامبر به علی می‌دانند و اظهار خواسته اش که علی به عنوان پسر عمو و فرزند خوانده اش جانشین او در مسئولیت‌های خانوادگی اش پس از مرگ شود.بنظر می‌رسد که اولین تاریخنگاری که واقعه غدیر خم را ثبت کرده‌است تاریخ نگار شیعه؛ یعقوبی در نیمه دوم قرن سوم هجری بوده‌است.

حسین پسر علی و فاطمه (دختر محمد پیامبر اسلام)، امام سوم شیعیان است. حسین ۳ شعبان ۴ هجری قمری در مدینه زاده شد و در ۱۰ محرم ۶۱ در کربلا واقع در عراق کنونی در نبرد کربلا کشته شد. در میان شیعیان، از وی با القابی همچون اباعبدالله، ثارالله، خامس آل عبا، سبط، وفى ، زکى و سیدالشهدا نام برده می‌شود. سجاد، امام چهارم شیعیان فرزند وی است و بنا بر روایتی حاصل ازدواج او با شهربانو، دختر یزدگرد سوم ساسانی می‌باشد. واقعه کربلا حسین پسر علی هنگام زمام‌داری پدرش علی پسر ابی‌طالب او را در جنگ‌های جمل و صفین و نهروان همراهی کرده بود. سال ۵۰ هجری وقتی که برادرش حسن پسر علی را کشتند، معاویه حدود ۱۰ سال به عنوان خلیفه باقی بود. معاویه سال ۶۰ هجری درگذشت و پسرش یزید را به جانشینی انتخاب کرد. حسین بن علی موافق راه و روش حکومت هم عصر خود نبود. حسین از همان ابتدا بیعت با یزید را نپذیرفت. یزید نامه‌ای به حاکم مدینه نوشت و به او دستور داد که از حسین برای یزید بیعت بگیرد و اگر حاضر نشد او را به قتل برساند. حسین پسر علی موافق راه و روش حکومت هم عصر خود نبود. بنابراین حاضر به بیعت کردن با یزید نشد و با خانواده خود برای حج از مدینه به مکه رفت. در این هنگام عده‌ای از مردم کوفه که از مرگ معاویه با خبر شده بودند نامه‌هایی برای حسین نوشتند و از او خواستند تا به عراق و کوفه بیاید. حسین نیز که مسلم بن عقیل را به کوفه فرستاده بود، خود مراسم حج تمتع را به عمره تبدیل کرد و بطرف کوفه حرکت نمود. ابتدا شماری از مردم کوفه با مسلم بن عقیل همراه شدند؛ اما با ورود عبیدالله بن زیاد که از طرف یزید به حکومت کوفه گمارده شده بود و خبر آورده بود که حسین بن علی مراسم حج را نیمه کاره گذاشته و شریح قاضی فتوای قتل او را داده‌است و مردم کوفه را تهدید کرده بود مسلم را ترک کنند تا بلکه حسین را از ترک حج و آمدن به کوفه منصرف کرده و مانع بیعت مردم کوفه با وی شوند، مردم کوفه بیعت خود را از حسین پسرعلی پس گرفتند و به مخالفت با حسین پسر علی روی آوردند. انگیزه میان شیعیان در مورد انگیزه وی از حرکت به سوی کربلا دو نظر متفاوت وجود دارد. گروه اول معتقدند حسین پسر علی با توجه به دریافت تعداد زیادی نامه (که تعداد آن را تا هفتاد هزار ذکر کرده‌اند) از سوی مردم کوفه و پس از حصول اطمینان از اصالت آنها با تایید مسلم بن عقیل، و با اتکا به حمایت آنان به منظور سرنگونی حکومت بنی‌معاویه و جایگزینی حکومت خود به سوی کوفه حرکت کرد ولی به دلیل عمل مردم کوفه نتوانست به منظور نهایی خود برسد. گروه دیگری از شیعیان معتقدند که با داشتن "علم غیب"، وی از ابتدا می‌دانست که چه اتفاقی خواهد افتاد ولی با این وجود این عمل را انجام داد. این گروه انگیزه‌های گوناگونی مانند احیاء دین اسلام، الگو شدن برای شیعیان و یا بخشایش گناهان هواداران وی را انگیزه اصلی حسین پسر علی می‌دانند. این دو عقیده گاه در تاریخ تشیع و میان دانشمندان شیعه بحث‌هایی به دنبال داشته‌است که آخرین مورد آن در زمان انتشار کتاب شهید جاوید بوده‌است. این کتاب نظر گروه اول را تایید می‌کند، حسین‌علی منتظری به اتفاق علی مشکینی برای کتاب شهید جاوید یادداشت تأیید آمیزی نوشتند که به عنوان تقریظ در ابتدای کتاب آمده‌است. صالحی نجف آبادی نویسنده کتاب گفته‌است «یک کتاب نوشته‌ام که بیش از ۴۰ کتاب ردیه علیه آن چاپ شده‌است.» آرامگاه مقبره حسین بن علی در کربلا، عراق. شیعیان خصوصاً در تاسوعا و عاشورا این مکان را زیارت می‌کنند. قبر او در کربلا قرار دارد اما همچنین در شهرستان صاحب استان کندز آرامگاهی‌است که عدهٔ کمی از شیعیان افغانستان، آن را محل دفن سرِ بریدهٔ حسین بن علی امام سوم شیعیان می‌دانند. همچنین مقبره‌ای به نام رأس حسین (سر حسین) در مصر نیز وجود دارد.